مقدمه:
بازگشت یک چهره تاریخی به عرصه سیاست اوکراین
یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر سابق اوکراین و نماد انقلاب نارنجی، پس از سال‌ها دوری از قدرت سیاسی بار دیگر به عرصه سیاست این کشور بازگشته است.
با توجه به شرایط پیچیده سیاسی و نظامی کنونی اوکراین، بازگشت یولیا تیموشنکو به صحنه سیاست توجه بسیاری از ناظران داخلی و بین‌المللی را به خود جلب کرده است. تیموشنکو، که در گذشته به عنوان نخست‌وزیر اوکراین ایفای نقش کرده و یکی از چهره‌های برجسته انقلاب نارنجی بود، پس از سال‌ها سکوت سیاسی، اکنون با ائتلاف‌های جدید و رویکردی متفاوت وارد عرصه انتخابات شده است. ما در این نوشتار کوتاه به بررسی شانس او برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری، رابطه‌اش با روسیه، و چشم‌انداز پایان جنگ فرسایشی جاری خواهیم پرداخت.
در شرایطی که اوکراین پس از سال‌ها جنگ با روسیه به شدت خسته و فرسوده شده، این پرسش مطرح است که آیا تیموشنکو میتواند به عنوان یک رهبر ملی ظهور کند و راه حلی برای پایان دادن به این جنگ فرسایشی ارائه دهد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، نخست باید به بررسی عمیق سوابق سیاسی تیموشنکو، مواضع او در قبال روسیه، و چشم‌اندازهای انتخاباتی او در شرایط کنونی پرداخت و به منظور جلوگیری از اطاله کلام موضوع مدنظر را در چهار بخش یا فصل بصورت مختصر ودرقالب یک مقاله تقسیم می نماییم:
بخش اول:
تیموشنکو؛ از انقلاب نارنجی تا زندان و بازگشت سیاسی
(نوت: انقلاب نارنجی (Orange Revolution) جنبشی اعتراضی و مردمی بود که در خزان و زمستان سال ۲۰۰۴ در اوکراین رخ داد. این انقلاب در واکنش به تقلب گسترده در انتخابات ریاست جمهوری آن سال شکل گرفت.)
۱.۱ چهره‌سازی یک نماد سیاسی
یولیا ولودیمیریونا تیموشنکو در ۲۷ نوامبر ۱۹۶۰ در دنیپروپتروفسک متولد شد و پس از تحصیل در رشته انجنیری سایبرنتیک، به همراه همسرش الکساندر وارد کسب‌وکار دربازار انرژی شد. این تجربه اقتصادی بعدها پایه‌ای برای نفوذ او در صنعت گاز اوکراین گردید. تیموشنکو در سال‌های ۲۰۰۵ و سپس از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ به عنوان نخست‌وزیر اوکراین کار کرد و در این مدت به چهره‌ای شناخته‌شده در صحنه بین‌المللی تبدیل شد.
۱.۲ محکومیت و زندان:
اتهامات سیاسی یا سوءاستفاده واقعی؟
در سال ۲۰۱۱، تیموشنکو به اتهام سوءاستفاده از قدرت در امضای قرارداد گاز با روسیه در سال ۲۰۰۹ به هفت سال زندان محکوم شد. این حکم با واکنش تند غرب مواجه شد و بسیاری آن را پیگرد سیاسی رئیس‌جمهور وقت، ویکتور یانوکوویچ، دانستند. اتحادیه اروپا این محاکمه را “نمونه‌ای از نقض حقوق بشر” خواند و حتی دادگاه حقوق بشر اروپا در استراسبورگ نیز بر این موضوع صحه گذاشت.
۱.۳ آزادی و بازگشت به صحنه سیاسی
تیموشنکو در فبروری ۲۰۱۴، همزمان با انقلاب اوکراین و سرنگونی یانوکوویچ، از زندان آزاد شد و بلافاصله در میدان استقلال کیف حاضر شده و با چشمان اشک آلود خطاب به مردم گفت: “شما قهرمان هستید، شما بهترین اوکراینی‌ها هستید “از آن زمان، او به تدریج فعالیت سیاسی خود را از سر گرفت و حزب “میهن” را بار دیگر به یکی از نیروهای اصلی اپوزیسیون تبدیل کرد.
بخش دوم:
تیموشنکو و انتخابات آینده؛ شانس‌ها و چالش‌ها
۲.۱ وضعیت کنونی اوکراین و خستگی از جنگ
پس از سال‌ها درگیری نظامی با روسیه،( سه سال و دوماه) جامعه اوکراین به شدت خسته و فرسوده شده است. اقتصاد این کشور آسیب دیده، زیرساخت‌هایش ویران شده و میلیون‌ها نفر آواره شده‌اند. در چنین شرایطی، مردم اوکراین به دنبال راه‌حلی برای پایان دادن به این بحران هستند. و این هم میتواند با تدوین یک استراتیژی و برنامه منصفانه برای تیموشنگو نوید بخش رسیدن به قدرت باشد.
۲.۲ محبوبیت تیموشنکو در میان مردم
تیموشنکو به عنوان نماد مبارزه با فساد و حامی پیوند با اروپا شناخته میشود. او در سال‌های ۲۰۰۵ در رتبه سوم فهرست قدرتمندترین زنان جهان نشریه “فوربز” قرار گرفت و همواره از طرفداران برقراری روابط نزدیک‌تر با اتحادیه اروپا بوده است با این حال، محبوبیت او پس از دوره نخست‌وزیری کاهش یافت و برخی او را به فساد مالی متهم می‌کنند.
۲.۳ رقبای سیاسی و چالش‌های پیش رو
تیموشنکو در صورت نامزدی در انتخابات آینده با رقبای سرسختی مانند ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور فعلی، و دیگر چهره‌های سیاسی مواجه خواهد بود. موفقیت او تا حد زیادی به توانایی‌اش در ارائه یک برنامه روشن برای پایان دادن به جنگ و بازسازی کشور بستگی دارد.
بخش سوم:
روابط تیموشنکو با روسیه و چشم‌انداز صلح
۳.۱ تاریخچه روابط پیچیده با مسکو
روابط تیموشنکو با روسیه همواره پرتنش بوده است. در سال ۲۰۰۹، او به دلیل امضای قرارداد گازی با روسیه محاکمه شد که به گفته دادگاه اوکراین، به ضرر منافع ملی این کشور بود. با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند این قرارداد در آن شرایط بهترین گزینه ممکن برای اوکراین بود.
با توجه به مشکلاتی که در قرار داد مذکور با روسیه به او ایجاد شد و پایش را به محاکمه و زندان کشید فکرمیشود که او با بقدرت رسیدن مجدد رابطه را با روسیه از سرخواهد گرفت. در این مورد خبرگزاری تسنیم گزارشی ارائه نموده که خلاصه آنرا متذکر می شویم :
«به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از خبرگزاری «نووستی»، “یولیا تیموشنکو” نامزد پست ریاست جمهوری اوکراین، نخست وزیر سابق و رهبر حزب «باتکیوشینا» اعلام کرده که در صورت پیروزی در انتخابات، قصد دارد با “ولادیمیر پوتین” رئیس جمهوری روسیه دیدار و در چارچوب شکل «مذاکرات بوداپست» با وی مذاکره کند. به عقیده وی، چنین مذاکراتی تضمین کننده صلح و امنیت اوکراین خواهد بود.
تیموشنکو توضیح داد: «اولا این نشست (دیدار با ولادیمیر پوتین) ضروری است و حتما انجام خواهد شد. در ثانی، این نشست در چارچوب «مذاکرات بوداپست» انجام خواهد شد که در این ترکیب، شامل ایالات متحده، فرانسه، انگلیس و سپس چین و روسیه، امنیت اوکراین تضمین داده شده است. مذاکرات آینده در این ترکیب ادامه خواهد یافت و من به شما تضمین می‌دهم که چنین گفت‌وگوهایی، نتیجه بخش بوده و نتیجه آن صلح و امنیت را برای اوکراین به ارمغان خواهد آورد.»
او در مورد این مذاکره قطعا از جامعه جنگ زده اوکراین برآوردی دارد و یقینا این اعلان پیش از انتخابات را که جز برنامه کاری خود قرار داده است به کارآیی آن دقت لازم را به خرچ داده است.
۳.۲ مواضع اخیر در قبال جنگ اوکراین
تیموشنکو اخیراً پروسه منسک برای حل مناقشه شرق اوکراین را “ناکام” خوانده و خواستار بازگشت به یادداشت بوداپست ۱۹۹۴ شده است. او معتقد است روسیه، آمریکا و بریتانیا بر اساس این سند متعهد به تضمین تمامیت ارضی اوکراین در ازای خلع سلاح اتمی این کشور شده بودند.
۳.۳ امکان مذاکره با روسیه
برخلاف برخی رهبران اوکراین که هرگونه مذاکره با روسیه را رد می‌کنند، تیموشنکو ممکن است رویکردی عمل‌گرایانه‌تر در پیش بگیرد. تجربه او در مذاکرات انرژی با روسیه میتواند در این زمینه مفید باشد، اما این مسئله نیز ممکن است بهانه‌ای برای مخالفانش باشد تا او را به “نرمش در برابر کرملین” متهم کنند. ولیکن آنگونه که عرض شد ما این برنامه را قویتر از آن میدانیم که عده ای مخالف بتوانند سد راه آن بشوند.
بخش چهارم:
چشم‌انداز آینده
۴.۱ سناریوهای احتمالی
در صورت پیروزی تیموشنکو در انتخابات، چند سناریو قابل تصور است:
• سناریوی اول: تقویت مواضع نظامی اوکراین همراه با فشار دیپلماتیک بین‌المللی
• سناریوی دوم: آغاز مذاکرات مستقیم با روسیه با میانجی‌گری قدرت‌های غربی
• سناریوی سوم: تداوم وضعیت موجود با تاکید بر مقاومت تا آزادی کامل تمام مناطق
۴.۲ چالش‌های پیش روی هر رهبر جدید
هر رهبری در اوکراین با چالش‌های عظیمی روبرو خواهد بود:
• بازسازی اقتصاد ویران شده
• یکپارچه‌سازی مناطق آزاد شده
• حفظ وحدت ملی در شرایط دشوار
• مدیریت انتظارات متضاد غرب و فشارهای داخلی
۴.۳ آیا تیموشنکو میتواند نقطه پایان بر جنگ بگذارد؟
پاسخ به این پرسش پیچیده است. از یک سو، تجربه سیاسی و بین‌المللی تیموشنکو میتواند به او در یافتن راه‌حلی دیپلماتیک کمک کند. از سوی دیگر، شرایط کنونی جنگ و مواضع روسیه بسیار پیچیده‌تر از سال‌های ۲۰۰۹ است. موفقیت تیموشنکو در صورت رسیدن به قدرت، به توانایی‌اش در ایجاد اجماع داخلی و جلب حمایت بین‌المللی بستگی خواهد داشت.
در نهایت میتوان گفت که یولیا تیموشنکو با تمام تجربیات، افتخارات و جنجال‌هایش، نمادی از سیاست پرتلاطم اوکراین در دو دهه گذشته است. بازگشت او به صحنه سیاسی در شرایط کنونی هم فرصت است و هم چالش و خطر. از یک طرف، میتواند با استفاده از محبوبیت تاریخی‌اش مردم خسته از جنگ را متحد کند و از طرف دیگر، ممکن است نتواند انتظارات فزاینده برای تغییر واقعی را برآورده سازد.
روابط او با روسیه همواره یکی از نقاط تاریک کارنامه‌اش بوده و همین امر میتواند هم به عنوان نقطه قوت (تجربه مذاکره) و هم نقطه ضعف (اتهام نزدیکی به روسیه) عمل کند. در نهایت، پاسخ به این که آیا تیموشنکو میتواند به جنگ پایان دهد، بیشتر به تحولات میدان نبرد و موازنه قوای بین‌المللی بستگی دارد تا به شخصیت یک فرد، حتی اگر آن فرد نمادی به بزرگی یولیا تیموشنکو باشد.
با توجه به اینکه روسیه مناطق بدست آورده از خاک اوکراین را که جز روسیه میداند، آینده اوکراین در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و نقش تیموشنکو در این آینده هنوز نامشخص است. آنچه مسلم است این که انتخابات آینده اوکراین، هر زمان که برگزار شود، یکی از سرنوشت‌سازترین انتخابات در تاریخ این کشور خواهد بود و تیموشنکو، چه به عنوان پیروز و چه به عنوان بازنده، نمی‌تواند از تاثیرگذاری بر این سرنوشت اجتناب کند. او چه به عنوان شخص اول اوکراین و چه به عنوان اوپوزیسیون تاثیر گذار در سرنوشت سیاسی اوکراین باقی خواهد ماند. اینکه بعد از رسیدن او به قدرت چه وقایع و حوادثی پیش خواهد آمد، منتظر می مانیم. بقول شهید بلخی «رح» « دیده شود چه میشود.»
غلام علی صارم
حمل 1404
