واقعه افشار یکی از دردناک‌ترین و خونین‌ترین جنایات تاریخ افغانستان است که در آن، بیش از هزار غیرنظامی، عمدتاً از جامعه قزلباش، بی‌رحمانه قتل‌عام شدند. این رویداد نه‌تنها یک فاجعه انسانی بود، بلکه نشان داد که چگونه جنگ‌های داخلی، ابزار قتل‌عام و تصفیه‌های قومی شدند. باوجود گذشت سه دهه، نه‌تنها عاملان این جنایت محاکمه نشده‌اند، بلکه برخی از آن‌ها در دولت‌های بعدی افغانستان به قدرت رسیدند.
امروز، امارت اسلامی به‌عنوان حکومت حاکم در افغانستان، خود را حکومتی عدالت‌محور معرفی می‌کند. اما آیا این حکومت حاضر است که عدالت را برای قربانیان این جنایت تاریخی اجرا کند؟
جامعه قزلباش در افغانستان همواره به‌عنوان اهل قلم و دانش شناخته شده‌اند. برخلاف بسیاری از گروه‌های قومی که در جنگ‌های داخلی فعال بودند، قزلباشان عمدتاً در دربارهای شاهی، مراکز علمی و فرهنگی فعالیت داشتند. اما همین موقعیت اجتماعی و مذهبی، آن‌ها را در معرض تبعیض‌های مداوم و حملات هدفمند قرار داده است.
واقعه افشار نمونه‌ای از این ظلم تاریخی بود که در آن
برخی این رویداد را “جنگ” توصیف می‌کنند، اما واقعیت چیز دیگری است. افشار یک منطقه غیرنظامی بود و مردم آن نه تهدیدی برای حکومت وقت بودند و نه قدرت مقابله داشتند. حمله به افشار به‌وضوح یک نسل‌کشی سازمان‌یافته بود که در آن:
اجساد قربانیان در چاه‌ها و گورهای دسته‌جمعی انداخته شد.
بر اساس مدارک و شهادت‌های موجود، چهره‌های کلیدی که در این جنایت نقش داشتند، عبارت‌اند از:
1. برهان‌الدین ربانی – رئیس‌جمهور وقت و رهبر جمعیت اسلامی.
2. احمدشاه مسعود – وزیر دفاع وقت و فرمانده ارشد عملیات.
3. عبدالرب رسول سیاف – رهبر اتحاد اسلامی، که نیروهایش در این حمله نقش اصلی داشتند.
4. مارشال محمد قسیم فهیم – یکی از فرماندهان کلیدی در کابل.
5. بسم‌الله محمدی – از مسئولان نظامی وقت.
6. یونس قانونی، عبدالله عبدالله، حفیظ منصور و صدیق چکری – که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در این فاجعه دست داشتند.
امارت اسلامی که امروز بر افغانستان حکومت می‌کند، خود را حکومتی اسلامی و عدالت‌محور معرفی می‌کند. اگر این ادعا درست باشد، امارت باید:
1. تحقیقات مستقل و شفاف درباره واقعه افشار را آغاز کند.
2. نام بردن و محاکمه عاملان جنایت را در دستور کار قرار دهد.
3. رسماً دادخواهی برای قربانیان را به رسمیت بشناسد.
4. حضور اقلیت‌های قومی و مذهبی در حکومت را تقویت کند.
با توجه به سابقه امارت اسلامی در برخورد با جنایات گذشته، بسیاری نسبت به اراده این حکومت برای اجرای عدالت تردید ندارند. تاکنون، امارت اسلامی اقدام برای بررسی جنایات جنگی دوران جنگ‌های داخلی نکرده و بیشتر تمرکزش بر کنترل سیاسی و حذف مخالفان بوده است. اگر این حکومت واقعاً خواهان مشروعیت و عدالت است، باید نشان دهد که در برابر همه جنایات گذشته، بدون در نظر گرفتن قوم، مذهب یا موقعیت سیاسی عاملان، ایستادگی خواهد کرد.
واقعه افشار یکی از بزرگ‌ترین جنایات بشری در تاریخ افغانستان است. امارت اسلامی واقعاً به اصول عدالت پایبند است، این پرونده را با جدیت بررسی کند. در غیر این صورت، این پرونده نیز مانند بسیاری از جنایات دیگر در تاریخ دفن خواهد شد و هیچ‌گاه عدالت برای قربانیان آن تأمین نخواهد شد.
با احترام ابوذر صارم سرپلی
مرکزفرهنگی وهماهنگی توانا و مرکز قزلباشان کشور
